In de Japanse Tuin in het Haagse Clingendael kom je overal bruggetjes, lantaarns en zelfs een theepaviljoen tegen. De objecten behoren tot de verzameling van de toenmalige eigenaresse Marguerite Mary barones van Brienen, bijnaam: ‘freule Daisy’. Onder invloed van de Japanhype maakte zij begin twintigste eeuw meerdere bootreizen naar het land. De freule was nogal doortastend en had een eigen wil. Wars van heersende regels drukte zij een eigen stempel op de tuin.
Welke objecten kun je er vinden en wat symboliseren zij? Remco Bouchier, groenbeheerder van de tuin, legt het uit ...
Tekst en beeld: Caroline Piek
Uit: Groei & Bloei april 2019
Het watervat heeft de vorm van een lotusbloem; het symbool voor zuiverheid. Zo’n vat speelde een cruciale rol in de traditionele theeceremonie. Met behulp van een bamboe lepel reinigden mensen handen en mond. De combinatie an watervat, lantaarn en een aantal stenen kom je vaak tegen in een Japanse theetuin. Freule Daisy heeft de objecten puur uit esthetische overwegingen geplaatst.
Als je goed kijkt kun je in het eiland in de vijver de vorm van een schildpad ontwaren. De grote steen moet de kop voorstellen en daarnaast zie je twee kleinere stenen die de poten symboliseren. In Japan staat de schildpad voor een lang leven.
In het voorjaar kun je de blauweregen (Wisteria sinensis) bij het felrode bruggetje bijna niet over het hoofd zien. Freule Daisy plantte deze exotische heester op maar liefst tien plekken in de tuin. Ter ondersteuning groeit de blauweregen op houten stokjes over het water. Sommige takken stammen nog uit de tijd dat de tuin net was aangelegd.
Landgoed Clingendael heeft een vrij zure bodem; een ideale plek voor mossen. Je komt hier wel vijftig verschillende soorten tegen, zoals gaaf buidelmos (Calypogeia muelleriana) en fijn laddermos (Eurhynchium praelongum). Dit bijzondere tapijt maakt de tuin waardevol en heel kwetsbaar. Om die reden krijgt het mos speciale aandacht van de tuinman. Op handen en voeten probeert hij vergrassing tegen te gaan. Als we bomen moeten vervangen, wordt het mos met alle zorgvuldigheid tijdelijk weggehaald. Staat de boom weer op zijn plek, dan leggen we het mos terug.
Mijn favoriete uitkijkpunt is daar waar je over het water richting het theepaviljoen kijkt. Vanaf hier zie je in één oogopslag alle belangrijke elementen in de tuin. Deze plek geeft mij een gevoel van rust. Ik kan het drukke leven in de stad even van me af laten glijden. In het theepaviljoen vind je een aanwijzing voor de leeftijd van de tuin. In de nok van het paviljoen is de datum ‘9-7-1913’ aangebracht. De Japanse Tuin is de oudste in zijn soort in Nederland en heeft een hoge historische waarde. Tot omstreeks 1940 zaten er schuifpanelen in het paviljoen. Tegenwoordig gebruiken we die panelen alleen voor bijzondere gelegenheden, zoals de voorjaarsopening in samenwerking met de Japanse ambassade.
De eiken langs het eikenpaadje zijn niet typisch Japans, maar vervullen wel een heel belangrijke functie in de tuin. Het dichte bladerdek van de bomen zorgt ervoor dat de kwetsbare moslaag niet te veel zonlicht krijgt. Het kaarsrechte eikenpaadje is een creatieve uitspatting van freule Daisy. Normaal kom je binnen een Japans tuinontwerp vooral slingerende paadjes tegen. Bij elke bocht bieden zij telkens een nieuwe blik op de tuin. Dat staat symbool voor ons eigen levenspad.
Op verschillende plekken in de tuin kom je stapstenen tegen. Ze zijn niet alleen decoratief, maar vervullen ook een belangrijke symbolische functie: bezoekers raken zo bewust van elke stap die zij in het leven zetten. In het tempeltje staat een beeld van Jizo; beschermer van reizigers, kinderen en zwangere vrouwen. Vaak zie je rond het beeld kleine wenssteentjes liggen, die mensen daar hebben neergelegd.
Vanwege de kwetsbaarheid is de Japanse Tuin slechts acht weken per jaar geopend, namelijk tijdens de voorjaarsbloei en in de herfst, als de Japanse esdoorns op hun mooist zijn. Er mag steeds maar een beperkte groep mensen aanwezig zijn in de tuin; op drukke dagen zijn wachtrijen geen uitzondering. Voorjaar 2019: open van 27 april tot en met 10 juni, van 9 tot 20 uur. Najaar 2019: open van 12 tot en met 27 oktober, van 10 tot 16 uur. Buiten deze tijden is de tuin niet te bezoeken, ook niet op afspraak. Kijk voor meer info op www.denhaag.nl.
