De beste winterbloeiers
Winterbloeiende planten fleuren je tuin op, zijn fijn voor jezelf en een beetje fijn voor bestuivende insecten. Kees Verrips, eigenaar en imker van Imkerij De Werkbij legt uit hoe dat zit en zet de beste winterbloeiende planten op een rij.
Winterbloeiers voor mens en dier
“De wintertijd is de rusttijd voor veel insecten. Laten we daar helder in zijn”, maakt Kees Verrips direct duidelijk. “Dat wij bloei in de winter willen, is vooral voor onszelf omdat we dat prachtig vinden.” Dat er in de koudste periode van het jaar nagenoeg geen inheemse planten bloeien, heeft een eenvoudige reden, vertelt Kees. “In de winter heb je ook geen bestuivingscapaciteit. Een plant bloeit om nakomelingen te genereren, daarvoor moet stuifmeel op de stamper terechtkomen. Bij de meeste bloemen kan dat niet door zelfbestuiving, maar moet een bestuiver van de ene naar de andere bloem gaan - dat kan ook de wind zijn. Die wind is er ’s winters natuurlijk wel, bijvoorbeeld voor de hazelaar, een windbestuiver.” Maar het gros van onze planten en bloemen is afhankelijk van insectenbestuiving. Kees: “En welke insecten zijn er dan ’s winters? Niet zo veel. Een honingbijenvolk gaat vliegen zodra het 10 à 12 of 15 °C is. Als bloemen dan per ongeluk bloeien, worden ze bevlogen. Hetzelfde geldt voor een vroege hommel die wakker wordt. Maar was hij al met z’n nestje begonnen en gaat het weer vriezen, dan heeft-ie een probleem.”
Desondanks komt Kees met acht planten die de moeite waard zijn, voor mens én dier. “De spannendste zijn de planten die in november al beginnen te bloeien en de hele winter ‘doorbloeien’, tussen aanhalingstekens. En er zijn er waar inheemse bijen op afkomen. Je hebt het dan algauw over planten waarvan de bloei doorloopt tot in april.” Hij vervolgt: “We proberen in onze tuinen meer schaduw en groene gevels te creëren, minder steen. Dat is voor de zomerdag geweldig, maar wat groeit er in de wintermaanden? Daar blijkt een winterbloeier in veel gevallen effectief. Die kan dat gat opvullen en zo is er jaarrond iets groens te zien.”
Kees Verrips is eigenaar en imker van Imkerij De Werkbij. De imkervakhandel is een sociale onderneming waar met geduld en respect voor elkaar en de natuur wordt samengewerkt. De Werkbij biedt meer dan 30 honingsoorten.
Uit Groei & Bloei december 2024
Tekst Janneke Klunder
1 Galanthus nivalis
‘Gewoon sneeuwklokje is een dankbare tuinplant. Fantastische bloem die vroeg bloeit. Veel vroegbloeiers zie je onder struiken en bomen, omdat die nog niet in het blad zitten en er dus veel licht is. Na de bloei is schaduw ook prima. Op een zuidhelling, op een beschutte, zonnige plek kunnen sneeuwklokjes al in december gaan bloeien. Dan verschuift je bloeiperiode. Plant ze gespreid, dan krijgen ze de kans om pollen te vormen.’
Plus: het bodembedekkende principe op schaduwplekken
Min: houdt zich niet aan grenzen, maar verspreidt zich; af en toe scheuren en opnieuw poten
Biodiversiteit: zodra de temperatuur goed is, zie je hommels en honingbijen komen. Absoluut een plant die qua hoeveelheid nectar en pollen een geweldige bijdrage levert
Bloei: februari-maart, soms december of januari
Inheems: ja
Foto: iBulb
2 Viburnum x bodnantense
‘Wintersneeuwbal bloeit in november, dat is het allerbelangrijkste aan deze heester. Hij hoort eigenlijk niet thuis in ons klimaat want hij ontwikkelt geen bessen. Er is geen bestuiving en de bloemen en vruchten zijn vorstgevoelig. Heeft de aardigheid dat de bladeren bruinachtig beginnen en snel verkleuren naar groen. Dat is grappig, maar de roze bloei is waarvoor je hem neerzet. Ik zou hem in een boswalletje of haag opnemen, niet solitair.’
Plus: de bloei, die is echt fantastisch
Min: er is geen vruchtrijping
Biodiversiteit: in de zeldzame gevallen dat de temperatuur dusdanig hoog is dat overwinterende vlinders of bijen wakker worden, hebben zij wat te knabbelen
Bloei: november-maart
Inheems: nee
Foto: Wikimedia
3 Pulmonaria officinalis
‘Gevlekt longkruid is de wilde soort van de pulmonaria’s, loofbos is zijn oorspronkelijke habitat. Voordat de plant vol tot ontwikkeling komt, zit de bloei er al in. In het voorjaar staan ze te bloeien met roze-paarsachtige bloemetjes. De spikkeltjes op de groene bladeren vind ik helemaal geweldig. Echt leuk om te zien. Als je een paar bomen hebt staan, zet daar dan pulmonaria’s onder.’
Plus: de spikkeltjes op de bladeren
Min: geen
Biodiversiteit: de gewone sachembij vliegt vooral op gevlekt longkruid; vroege, inheemse voorjaarsvliegers komen erop af
Bloei: maart-mei
Inheems: ja
Foto: iStock/Jessica Kopecky Design
4. Sarcococca hookeriana
‘Vleesbes is een kleine, groenblijvende heester uit de Himalaya-regio. Het is een winterbloeier die wordt toegepast in openbaar groen. Wordt maximaal 80 cm hoog en heeft dus bodembedekkende eigenschappen. Het mooie is dat je in februari, maart al bloei hebt met een gigantische geur erin. Die ruik je erg goed. En áls er vlucht is van bijen, zitten ze erop, vleesbes vinden ze aantrekkelijk. Er komen zwarte bessen aan na de witte bloemen. Absoluut een levendig gebeuren als je deze hebt staan.’
Plus: de geur
Min: komt exotisch over met glanzend blad, echt een outsider in de winter
Biodiversiteit: extra aantrekkelijk voor bestuiving door de bloem met nectar en de geur; zodra het vliegtijd is, zitten er bijen op
Bloei: februari-maart
Inheems: nee
Foto: Wikimedia
5. Lonicera fragrantissima
‘In het zuiden, bijvoorbeeld in Frankrijk, is winterkamperfoelie heel mooi als je kijkt naar allerlei beestjes die erop vliegen. In Nederland zie je weinig insecten op zo’n struik die in de winter bloeit, alleen af en toe een vlinder. Hij is wel heel mooi, een ondersoort die je erbij kunt hebben. Als hij bestoven wordt, is dat door een verdwaalde, vroeg wakker geworden hommel of door honingbijen.’
Plus: de bloei
Min: levert minder bijdrage aan de biodiversiteit dan de wilde kamperfoelie
Biodiversiteit: voegt weinig toe|
Bloei: januari-maart
Inheems: nee
Foto: iStock
6. Erica carnea
‘Van voorjaarshei hoef je geen hele tuin vol te zetten. Als je een vierkante meter hebt, geeft dat al heel veel vlucht van honingbijen, hommels en een vroege vlinder die al wakker is geworden.
Eigenlijk moet je het gedrag van schaapskuddes op heidevelden nadoen: afgrazen dus. Dat betekent na bloei en zaadvorming eventjes kort knippen, zodat-ie weer kan uitlopen. Dat is belangrijk, anders ziet het eruit alsof de heide verbrand is. Doordat schapen de heide afgraasden, had je jonge, korte heide. Die bloeit natuurlijk veel intensiever dan oude struiken.’
Plus: de ruime nectargift
Min: een specifiek ding om te combineren met andere elementen in de tuin
Biodiversiteit: hommels, honingbijen, een trekvlinder of verdwaalde vlinder die er al vroeg bij is
Bloei: januari-maart
Inheems: nee
Foto: iStock/Volha Halkouskaya
7. Primula vulgaris en Primula elatior
‘Zowel stengelloze sleutelbloem (P. vulgaris) als slanke sleutelbloem (P. elatior zie foto) zijn vroege bloeiers. De sleutelbloemenfamilie is een belangrijke in de natuur, vanwege de vele insecten die erop vliegen. P. vulgaris is laagblijvend, 10-15 centimeter. P. eliator wordt 20-30 centimeter hoog, de bloemetjes staan in trosjes op een steel. Die komt wat voller over. P. vulgaris zet je bij wijze van spreken tussen het gras, op een plek waar je hem zijn gang kunt laten gaan.’
Plus: de bloemen zijn geweldig, tussen het groen, met wit en een geel hartje en soms een oranje plekje erin
Min: je moet ze herkennen als ze uitgebloeid zijn, want dan vallen ze niet meer op
Biodiversiteit: er vliegen veel insecten op; er zijn geen specifieke soorten van afhankelijk
Bloei: maart-mei
Inheems: ja
Foto: iStock/Mantonature
8. Helleborus argutifolius
‘Corsicaans nieskruid is een echte winterbloeier. Afkomstig van mediterrane grond, maar bij ons heeft bloei in de winter minder zin. Deze hebben we absoluut omdat we hem mooi vinden. Het is natuurlijk prachtig dat op het moment dat er wat vliegt, het hierop terechtkan. In het proces van een al dan niet stijgende temperatuur en de effecten daarvan op onze leefomgeving, plantengroei en dierenleven, is dat een interessante waarneming. Want het kan zomaar zijn dat je straks wel insecten hebt die op Helleborus vliegen, misschien soorten die we tot op heden niet hebben gezien.’
Plus: leuke opsteker als zo’n plant bloeit in een beschut, licht beschaduwd hoekje
Min: slakken zijn er gek op
Biodiversiteit: heeft iets meer toegevoegde waarde op een gunstige plek, zodat-ie tot in april kan bloeien
Bloei: januari-april
Inheems: nee
Foto: iStock